Gezi Davası’nda 18 yıl mahpus cezası verilen mimar Mücella Yapıcı tutuklu bulunduğu Bakırköy Bayan Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’ndan götürüldüğü muayeneleri kaleme aldı. Yapan, bütün muayenelere kelepçeli götürüldüğünü ve diş doktorunda bile kelepçenin çıkarılmadığını aktardı.
Muayanelerinin Beyoğlu Göz Hastanesi Retina Kliniği’nde ve Sadi Konuk Hastanesi Kalp ve Damar Bölümü’nde, kelepçeli halde yapıldığını yazan Yapan, Okmeydanı Diş Hastanesi’nde de kelepçeliyken dişinin çekildiğini yazdı. Yapan, “Ben yeniden Deontoloji, kelepçe, sorumluluk, hasta hakkı vb. derken, ‘ben kelepçeyi görmedim’ dedi. Haklı olağan onca müddet bir defa dahi yüzüme bakmadı.” diye söz etti.
BirGün’de yayınlanan Yapıcı’nın yazısı şöyle:
Merhaba dostlar,
Yaklaşık iki aydır bir yazı yazıp, dayanışma ve takviye gösteren herkese teşekkür etmek istedim. Lakin ne oldu bilmiyorum, yazılı kültüre bir türlü geçemedim. Şimdilik incik boncuk, nakış işleri ile uğraşıyorum. Lakin bu yazıyı yazmam kaide oldu.
Size bir protokolden kelam edeceğim. Kim bilir binlerce tutuklu ve mahkuma yardımı olur. Asıl muradım ise; meslek odaları olarak yıllardır bıkmadan usanmadan sürdürmeye çalıştığımız, mesleklerimize dair giderek yitmekte olan etik kurallarımızın ve haklarımızın hatırlanmasında ufacık bir katkı sunabilmek. Haddimi aşarsam Tabip Odaları beni affetsin.
Evet, gelelim kelamını ettiğimiz İstanbul Protokolü’ne… Bu protokol Türkiye Heyeti’nin öncülüğünde 75’ten fazla sağlıkçı, hukukçu ve insan hakları uzmanının üç yıl süren araştırma ve tahlillerinin sonucu olarak hazırlanmıştır. Bu uzmanlar, 15 farklı ülkeden 40 örgütü temsil etmektedir. İstanbul’da 1999 yılında yazılmış bu doküman (rehber) 2000 yılında Birleşmiş Milletler dokümanı olarak kabul edilmiştir.
Açık ismi ise: “İşkence ve Öbür Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele ve Cezaların Tesirli Bir Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesi için El Kılavuzu”.
İstanbul Protokolü, azabın belgelenmesi için Birleşmiş Milletler (BM) tarafından onaylanmış birinci milletlerarası kılavuzdur. BM evrakı olarak kabulünden sonra, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği tarafından eğitim serisinden altı farklı lisanda basılmıştır. BM İnsan Hakları Komisyonu’nun 2003 tarihli 2003/33 sayılı kararında isimli tıp bilimlerinin azap ve öteki zalimane, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yahut cezalandırmalarının kanıtlarını saptamada anahtar role sahip olduğunun altı çizilmiştir.
Pekâlâ, niye bu evraktan kelam etmek muhtaçlığını duydum? Elimden geldiğince olduğu üzere anlatmaya çalışacağım. Kuşkusuz, benim şu kısa müddette yaşadıklarım, tutuklu ve mahkumların daima karşılaştıkları ve seslerini çıkarmadan rutin kabul ettiği davranışlar… Fakat burada yıllardır, bu şartlara karşı çaba eden, bilhassa siyasi mahkumları bu kapsam dışında tutuyor ve onları alkışlıyorum.
Bendeniz birinci defa cezaevine giriyorum. Bize karar özlü, sol terör diyorlar. Yani hükümlü ile tutuklu ortası bir şey… Karar giymiş lakin katılaşmamış anlamında… Sol terör ise yorumsuz… Her neyse mevzuyu dağıtmadan temele döneyim.
Dedim ya, adalet sistemimizin en değerli ve sorumluluk isteyen misyonlarını yürüten birtakım “hukuk” insanlarının insani ve mesleksel etik unsur ve anlayışlarını yitirmeleri, misyon ve sorumluluklarını yerine getirmek yerine iktidarın buyruklarına boyun eğmeleri nedeniyle, yedi arkadaşımla birlikte cezaevindeyiz. (Birimiz beş yıldır, altımız iki aydır) ve hepimiz cezaevi tecrübesini birinci kere yaşıyoruz.
Yaşım ve kimi kronik hastalıklarım nedeniyle, benim ve sevgili avukatlarımın hiçbir talebi olmadan üç sefer, kendi isteğimle iki kere olmak üzere cezaevinden hastaneye götürüldüm. Götürülüş nedenimin, yaşım ve hastalıklarım nedeniyle rutin bir uygulama olduğunu mahkûm arkadaşlarımdan öğrendim.
Devletimiz sağ olsun. Bu uygulama nedeniyle üç kere Bakırköy Sadi Konuk Hastanesi’ne, kendi isteğimle de iki defa Beyoğlu Göz Hastanesi’ne ve Okmeydanı Hastanesi’ne diş hastalıkları kısmına götürüldüm.
İlk kere hastaneye giderken, cezaevinde ben yaşlarda yahut daha fazla yaş almış olan yaklaşık on dört mahkûm bayan arkadaşla, ellerimiz kelepçelenerek, silahlı jandarma erleri ve kumandanları “korumasında”, neredeyse büsbütün kapalı yaklaşık 1,5-1,8 m ölçülerinde iki hücresi olan bir cezaevi aracına bindirildik. Natürel ki kelepçeler bileklerimizde…
Ancak, yaşımıza ve bayan olarak ergonomik ölçülerimize hiç uymayan bu konserve kutusuna kelepçeler ile binebilmek hayli güç ve acı verici bir tecrübe. Hele bir de, gebeyseniz ya da fıtık vb. hastalığı olan biriyseniz, o sarsıntıda bebeğinizi kaybetmeden, fıtığınızı patlatmadan hastaneye ulaşabilmeniz neredeyse mucize… Klostrofobik mahkûmlar önemli krizler geçirdi.
Neyse, bunlara cezaevi şartları deyip geçeyim. Çünkü bu hususlarda şikâyetlenirseniz cevap hazır… “Bayan, burası cezaevi…”
Sonra, askeri nizamda tek sıra olarak hastane bahçesinde ve içinde silahlı jandarmalar eşliğinde dolaşmaya başladık. Bir orta gülmem geldi… Bir sürü yaşlı bayan (ki kimilerinin nitekim yürümeye mecali yok) önden süratlice giden vazifelinin akabinde, ona yetişmeye çalışarak, tek sıra yürüyoruz. Natürel ki daima uyarılarak, “Hey sen, sıraya geç!” vb. Devlet hastanelerinin durumu düşünüldüğünde izleyici de bol doğal… Kimileri acıyarak, kimileri korkarak bakıyor bizim konvoya…
Ardından ellerimizde kelepçeler tekrar jandarmalar ve infaz vazifelisi eşliğinde (İnfaz görevlilerine teşekkür etmek gerekir. Size insan üzere davranan ve en çok yorulan onlar. Bir yazımda da onları anlatmak isterim. Kısmet…) muayene yerlerine ulaşıyor ve doktorlarımıza kavuşuyoruz.
Genelde zalimce sürdürülen sıhhat siyasetleri nedeniyle hastaneler çok kalabalık ve tabipler çoklukla genç ve deneyimsiz… Mahkûmların yüzlerine pek bakmıyorlar, “Neyin var” deyip işlerini yürütüyorlar.
Tabii ki ellerde kelepçeler, yanı başımızda jandarmalar ve infaz memurları…
Hekim vardığı sonucu yahut yapılacak tedaviyi size değil infaz memuruna anlatıyor. O zavallım da bütün mahkûmların sorularını da yanıtlamak zorunda kalıyor.
Şimdi size benim yaşadığım üç muayene hikayesinden örnek vermek isterim. Birinci olay önemli göz rahatsızlığım nedeniyle Beyoğlu Göz Hastanesi Retina Kliniği’nde yaşandı. Tekrar kelepçelerim, jandarma ve infaz görevlisinden ibaret grubumla 5-6 hastanın ve 4 tabibin olduğu muayene yerine girdik. Gencecik bayan hekimim bakmakta olduğu hastasının muayenesi bitene kadar oturmamı söyledi sağ olsun… Refleks olarak ayak ayaküstüne atmışım çünkü öteki türlü yüksek sandalyede oturamıyorum. Başımda silahıyla nöbet tutan çocuğum yaşındaki jandarma eri tarafından çok sert biçimde uyarıldım “İndir o bacaklarını aşağı!”
Kuşkusuz o sırada orada ve hastanede bulunan öbür hastalar ve hasta yakınları ki bilhassa çocuklar size büyük bir dehşetle bakıyorlar. Jandarmaya bulunduğumuz yerin muayene odası benim de hasta olduğumu söyleyerek bu emre uymadım lakin sevgili tabibim ellerimde kelepçeler ile göz muayenemi yaptı. Göz (retina) muayenesi olanlar bilirler kelepçeyle epeyce güç oluyor. Ayrıyeten doktor, gözümün durumu hakkındaki bilgileri tekrar infaz görevlisine anlattı.
İkinci olayım ise biraz daha enteresan. Sadi Konuk Hastanesi Kalp ve Damar Bölümü’ne tekrar yönetimin isteği doğrultusunda gerçekleştirilen tetkikler kapsamında “EKO” çektirilmeye götürüldüm.
Bu kere doktorum epeyce tecrübeli görünen bir kalp hastalıkları uzmanı idi… Tekrar kelepçeler (bu kelepçelerin kenarları çok keskin… Törpülenmesi gerek… Can yakıyor.) Jandarmalar ve infaz memuru eşliğinde tabibin karşısına dikildim.
Hekim katiyetle bana hiç bakmadı. Oysa benim bildiğim kalp hastalıkları uzmanları evvel sizin odaya girişinize, renginize ruhsarınıza bakarak teşhise başlarlar. Canım doktorlarımdan öğrendiğim bu… Bilgisayara bakarak “Sen de kalp var mı ?” diye sordu. Var dedim (aklımdan ben de var ancak sizde var mı?) sorusu geçti. Lakin tabiplere duyduğum hürmetten yuttum. Anlat bakalım dedi, meğer beni oraya ikinci sefer kendileri çağırdı. Neyse uzatmayalım. “Git paravanın arkasında göğsünü aç!” dedi. Ben kelepçelere itiraz ettim. ‘‘Böyle mi eko çekeceksiniz, deontoloji unsur milke’’ dedim ancak jandarma “ne vakit çıkaracağımızı biz biliriz, sen karışma!“ diyerek beni tersledi. Ben tekrar benim lafım size değil TIP ETİĞİ filan derken doktor geldi ve mecburen kelepçe çıktı. Ben paravanın gerisinde hazırlanırken jandarma kaçacağımdan çok korkmuş olacak ki paravanın ardına bakarak beni denetim etmeye kalktı. “Ne yapıyorsun evladım? Olur mu bu türlü şey?” derken tabip geldi. Ben tekrar Deontoloji, kelepçe, sorumluluk, hasta hakkı vb. derken, “ben kelepçeyi görmedim” dedi. Haklı alışılmış onca mühlet bir defa dahi yüzüme bakmadı.
EKO çekerken bir orta kalp kapakçığımın bozuk olduğunu söyledim ve 2 dakikada EKO bitti. Ve ben kelepçelerimi takındım.
Asıl şaşırtan olan ekodan sonra “Neyim var tabip beyefendi? Ne önerirsiniz?” diye sorma gafletinde bulundum. Bilgisayarı göstererek “Buraya yazdım… “ diye yanıt verdi. Ben de oraya yazılanı hala göremedim…
Gelelim son vakaya… Asla bir daha gitmeyi düşünmediğim hastaneye dişim çok ağrıdığı için bu kere kendi isteğimle gitmek zorunda kaldım.
Zira cezaevinin bence son derece hassas ve başarılı diş doktoru, kullanmakta olduğum kan sulandırıcı nedeniyle tam teşekküllü bir diş hastanesine sevkimi talep etti.
Bu sefer, daha kapıdan girer girmez, kelepçesiz ve yalnızca sıhhat vazifelisi eşliğinde tedavi görebilmek için önemli bir gayret verdim. Olağan ki bize yakışan serinkanlı ve yönetmelik hususlarını aktaran bir şekilde…
Ezberlediğim bütün etik kuralları ve haklarımı sayıp döktüm ancak nafile… Son derece saygılı jandarma kumandanı anladı. Fakat benim gencecik hekimim beni kelepçeyle koltuğa oturtup, dişimi çekti. Elleri sıkıntı görmesin kurtardı beni o dişten; bir manada bir organım tahliye olmuş oldu.
Ancak bütün hatırlatmalarım ve itirazlarıma karşılık “Ben bütün mahkûm hastaların tedavilerini bu formda yapıyorum” dedi.
Bir orta koltuktan kayınca üst çekilmemi istediğinde kelepçeleri göstererek “ Nasıl olacak?” dedim. “İn koltuktan, tekrar otur!” diyerek yol gösterdi.
Ben yılmadan meslek etiğini ve kendimden örnek vererek bazen insanın, mesleksel etik unsurlar ve kurallar nedeniyle bedel de ödemek zorunda kalabileceğini, mesleğimin gereğini uyguladığım için karşısında o halde bulunduğumu fakat hiç pişman olmadığımı anlatmaya çalıştımsa da “Ben bu türlü kurallar olduğunu hiç duymadım, şayet varsa bundan sonra uygularım” dedi… Kendisine bu kuralları eğitiminde öğrenmediyse meslek odasına başvurarak elde edebileceğini ancak benim de ona bir halde bu kuralları ileteceğimi söyledim.
İşte bu yazı gencecik bir diş tabibine verdiğim kelam nedeniyle yazıldı.
Ayrıca tüm bu hekim muayeneleri sırasında yapılan test ve tetkiklere ait sonuçları, tekraren istememize karşın, bize vermiyorlar. Yani “Sizden aldıkları kanda ne var, ekonuzda ne var?” sorularının yanıtını burada size vermiyorlar, e-nabız’a bile yüklemiyorlar, bunun yerine bu bahisteki taleplerinize “Sizin sıhhat belgenize koyup saklıyoruz” diyorlar, sıhhat benim, kan benim, tetkik benim, kimden saklıyorsunuz, anlamak güç cidden…
Şimdi İstanbul protokolünden birtakım alıntılarla bu dertleşmeyi bitirelim.
İstanbul Protokolünde(İP) belirtilen prensiplere nazaran;
Getirilen/başvuran kişiyi “hasta” olarak kabul etme ve belgeleme sorumluluğu vardır.
İP’de belirtilen asıllara uygun davranmak, milletlerarası ve ulusal mevzuatın gereği iken, bu temellere uymamak, hem hukuk kurallarına hem tıbbi etik prensiplere muhalif davranmak manasına gelir.
Uygulamacı, İP’ye muhalif bir düzenleme ya da buyruk ile karşılaştığında İP’ye öncelik vermelidir.
TUTUKLU/HÜKÜMLÜNÜN MUAYENESİ KELEPÇELİ YAPILAMAZ. GÜVENLİK VAZİFELİLERİ NEZARETİNDE YAPILAMAZ.
Tutuklu/hükümlünün muayenesi uygun fizikî şartların, kâfi vakit ve imkanların, mahremiyet ve kapalılığın sağlandığı, doktorun uygun gördüğü rahat bir yerde yapılmalıdır.
Her tutuklu/hükümlü, mahremiyetine hürmet gösterilen bir ortamda, insan hak ve onuruna uygun formda muayene edilmelidir.
Muayene, kelepçe ve gibisi hiçbir kısıtlama aracının olmadığı şartlarda yapılmalıdır.
Polis ya da öteki güvenlik güçleri muayene odasında bulunmamalıdır.
Eğer muayeneyi yapacak olan tabip önemli bir güvenlik riski istikametinde net bir delil olduğunu düşünüyorsa, doktorun talebi üzerine, muayene esnasında kişiyi getiren polis ya da öbür kolluk kuvvetleri yerine sıhhat kurumu işçileri (hemşire, hasta bakıcı, başka doktorlar), en son seçenek olarak sıhhat kurumunun güvenlik çalışanı hazır bulunmalıdır. Lakin doktor bu durumda bile hastanın mahremiyeti için konuşmaların duyulmayacağı bir uzaklıktan ve bir paravan gerisinden hastasını muayene etmelidir ve münasebetini raporunda belirtmelidir.
Uygun şartlar sağlanmadığında da bu durum kayıt altına alınmalıdır.
Sözümü bitirirken bu rehberi hazırlayanlara, TABİP ODALARINA, içinde bulundukları amansız şartlara karşın insani ve mesleksel etik kuralları ödün vermeden, fedakârca uygulayan ve bedeller ödeyen tüm doktorlara ve sıhhat çalışanlarına selâm ve şükranlarımı iletiyorum. Var olsunlar…
Kalın sağlıcakla ve dayanışmayla…
Talebimiz oda değil koğuş
Not: Ben bu yazıyı yazdıktan sonra, Ceza Ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün üstte anlattığım sıhhat denetimlerine ait yaşadıklarımla ilgili kamuoyuna açıklama yaptığını ve Twitter’da bu mevzuda gerçeklerin çarpıtıldığını sav ettiğinden haberdar oldum. Üstteki yazım ve aşağıda belirttiğim notun devamı onlara da karşılık niteliğindedir. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü basın açıklamasında bana oda verilmediği argümanının yanlışsız olmadığı belirtilmiş, yeri gelmişken mevcut durumu anlatayım. Talep ettiğimiz oda değil koğuştur, şöyle ki; yaklaşık iki aydır Çiğdem Mater ve ben 9 m2’lik karantina odası olarak kullanılan bir yerde kalıyoruz. Mine arkadaşımız ise yeniden emsal bir yerde ve ne yazık ki tek başına kalıyor. Ağırlaştırılmış müebbetten ceza istenen ve 18 yıl ceza verilen ben, tüm bu müddette koridorda kalamayacağıma nazaran elbette bize bir oda verildi lakin bizim talebimiz oda değil, insani şartlarda kalabileceğimiz, hakkımız olan havalandırmadan saat hududu olmaksızın gün içinde yararlanabileceğimiz ve birlikte kalabileceğimiz bir koğuş talebidir. Belirtmeden geçmeyeyim, odadaki ranza yüksekliği de standartlara uygun değil. Ranzanın alt katı ile üst katı ortasında, sırtını dayayıp oturmana müsaade veren bir yükseklik yok. Alt kattaki yatağımda oturamıyorum bile… Evet oda verilmiştir ancak verilen oda budur!