Dansöz İsadora Duncan, dünyaya şan verdiği yılların doruğundadır. Atina’daki en lüks otelde dans edecektir. Tertip firması bu şov için büyük para harcamıştır. İstanbul’dan özel terziler getirilmiş, otelin kimi duvarları yıkılmış, o yıllarda gereci epey kıt olan elektrik tesisatları değiştirilmiş vs…
***
Gelin görün ki Amerikalı Duncan kaknem hızlı, kravatlı bakanların, hükümet erbabının, resmi gangsterlerin ön sıraları kilitlercesine doldurduğunu görünce “Bunlar için dans etmem” demiş. Diğer şey dememiş.
***
Bu anekdot, bana hem o zevatın hızlarının aldığı hali düşündürür hem de William Blake’ın ‘Albion Rose / Gül Albion’ başka yaygın ismiyle ‘Albion’un Dansı’ (1793) isimli tablosuyla diğer düşlere götürür.
***
Aguste Rodin’in fırçasından, Isadora Duncan. Biliyorum biri bayan, oburu erkek figürü. Biliyorum, Duncan’ın ki baş tutma, reddediş, Albion ütopik bir davet. Ancak elimde değil dans zihnimde mandallıyor ikisini de…
***
Blake’in tablosundaki Albion’un Dansı bize seçilmiş özel bir günü söylemez. Rastgele bir günün şafağı… Ne var ki yıkılası olanı, davet ettiği düşte olmaması gerekeni dansla söyleyenle bakışıyoruz.
***
Türkiye’de müziğin ve dansın kalbinin atacağı şenlikler, şenlikler, toplaşmalar arka arda yasaklanınca, dans sanatını ilaheye yükseltmiş Duncan’la; sanrılı fakat şık anarşist Blake’in tablosu tekrar birbirine dolaştı. Türkiye’de hükümet edenlere bağlı bürokratlar, sanatkarların ve iştirakçi kitlelerin bu yasaklara uyacağından neredeyse emin.
***
Albion’un yaratıldığı tarihe ve ülkeye bakarsak orada da bir eminlikler silsilesi var ve bunlar bize, tabloyla genişçe konuşabilme imkanı sağlayabilir: İngiltere’de, yönetici sınıfların “Muhteşem Devrim” dediği 1688 yılında, kraliyet ailesi Hollanda kanadıyla birbirine karşı düzmece ve buçuk bir askeri darbe yapmış. Hükümranlar her şeyden çok emin ve keyifli. Lakin, Avrupa memnun değil, dahası İngiltere’nin yan tarafında Fransız İhtilali patlamış (1789). Dans düşsel kayalıklarda, maddi dünyanın ötesinde lakin ayaklar dünyaya basıyor; Albion İngiltere’deki yepisyeni siyasi uyanışların ve özgürlük isteklerinin simgelerinden biri oluyor.
***
Türkiye, Kürtlerin ve öteki halkalardan işçilerin desteklediği temsilciler başta olmak üzere demokratik hakları savunan, hükümet edenlerden farklı ömür stillerine sahip olanların tutuklandığı, vefatına hapsedildiği bir ülke oldu. Baskıcılığın, hapsetmenin geçer tek yol olduğuna inanıyor ve vakte yayarak inişli çıkışlı bunu uyguluyorlar.
Ülkenin geri kalanı bununla ne yapılacağına karar veremeye çabalıyor; dahası ömür alanlarına bakarak söylersek: Toplumun çeşitli kesitlerinde bundan ne doğacağına, bu debdebenin nereye varacağına ait titreşen niyetler kendine kanallar arıyor.
***
William Blake, 1793-96 yılları ortasında mitolojiden yola çıkarak dört eser yarattı. İngiltere’nin mitolojik kurucusu olarak anlatılan Albion bunlardan biri. Albion, yalnızca İngiltere’nin antik çağlardaki kurucu ismi olduğu için yaratılmamış Blake’in tablosunda; esaslı kozmik bir ütopya olarak bakıyor dünyaya. Soyut fakat acımasız bir ironidir. Çıplak figürün her eklemi bütün unvanlardan, giyinikliğin verdiği her türlü uydurma statüden ve giysiyle ölçülen düşkünlük çeşitlerinden, bölünmelerden azade. Komşuda Fransız Devrimi’ni yapan sankilotların (donsuzlar) insanlığa söyleyebildikleri, İngiltere’de bir sanatkarın kainata söyleyebileceklerini yalınlaştırıp berraklaştırmıştır.
***
Türkiye’de rock üzere asilikle, nizam dışılıkla da bağlantılı sayılagelen bir kültürel dokunun etkinliklerinin (Zeytinli Rock Şenliği vb) yasaklanmasından sonra, serzenişler, nazik hudutlu yansılar bile şimdi dinmemişken, tanınan kültürün diğer bir boyutunda olan Gülşen’i tutuklanırken gördük.
***
Bunlar, nizamdan tamamıyla kopmuş değil de hükümet edenlerin dayattıklarıyla uyuşmadıklarını sanat objeleriyle, dansla, giysileriyle söyleyenlerdir. Bu, hükümet edenlerin hem kendi sıkışmışlıklarını sertçe açığa vurduğunu hem de aslında bir vaveylanın (eyvah çığlığı) hükümet cephesinde yayıldığını düşündürüyor. Yargı nasıl desem, biraz üçüncü-dördüncü oğlan rolünde…
***
Blake’in yapıtındaki Albion mu şafağı karşılıyor, yoksa şafak mı onu doğurup yeryüzü insanına sunuyor? Yerçekimsizlik duygusu bu sorunun karşılığını zorlaştırıyor. Pozdaki merkezkaçın az bozuk biçimi de bizi birinden birini seçmek konusunda zorluyor? Albion’un bir ayağı kayalarda, bir ayağı azıcık aşağıda dağın grimsi toprak tabana basıyor, hafif italik. Fotoğraf sanatında simetriye düşkünler için bu, sıkıntı olabilir. Bence ressamın şuurlu işi; zira çıplaklığın ve yüksekliğin tesirini katlıyor. Dahası doğan ve doğuran bağlantısını aziz sarı sislere çekiyor.
***
AKP toplumun parçalanıp kendi içinde didişmesinden fayda gördüğü vakitlere tekrar gereksinme duyuyor olmalı. Ayır-buyur taktiği tarihin kötülük yüklü bütün rejimlerinde sonuç verdi ve tekrar verecektir, diye düşünüyor olmalılar. Ne var ki işsizliğe, tutsaklığa, açlığa giriftar edilenler bu tıp yapay ve Sünni bölünmelere bakamayacak hale geleyazdı. Oldukça vakittir farklı kesitlerde yalnızca mırınkırın birikmiyor. Politik sağda ve solda “Tek Adam’dan kurtulma” kavramı bütün bunların bir simgesi olarak dalgalanıyor.
***
Albion handiyse hiçbir tansiyon yaymıyor. Lakin tekrar de ateşsi, ışıklı, buğulu bir tansiyon var. Her şeyden evvel, giyinip kuşanmaya, insanlığın birinci şemailiymiş üzere tutulmuş toplumların ezberini bozuyor. Albion ellerini dünyayı kucaklayabileceğinden daha fazla kucaklamak istercesine dışa bükerek açmış. Görünümdeki incecik dengesizlik onun uçtuğu hissini yükseltiyor.
***
Türkiye Cumhuriyeti handiyse kuruluşundan beri, kılık kıyafet ve yaşayış biçimleri üzerinden, toplumsal bölünmelerin sahnesi oldu. Cübbe de yasaklandı, arabesk de türban da yasaklandı, kravatsızlık da… Evvelden çoğunlukla “komünist ve bölücü” dediklerinin kitapları, sinemaları, konserleri yasaklanırdı, artık bunlara pop konserleri de eklendi.
***
Ülke tarihinde bu bölünmeyi yaratanlar, daima yenildiler lakin hiç kaybetmediler. Zira zayıflayan, tökezleyen halklar, işçiler kaybetti. Örneğin CHP, bu bölünmelerin başını daima tutmuş ve kazanamayarak hiç kaybetmemiş olanlardandır. CHP’nin bugünkü genel lideri ve aklı başında yöneticileri, bu ipe sapa gelmezliğin giderilmesi gerektiğini anladı. Ve anladıkları olguya nazaran davranıyor, yol yordam arıyorlar. CHP’li değilim, fakat bu tutumu doruktan tırnağa destekliyorum. Çünkü CHP, basiretli demokratların, devrimcilerin bugüne dek savunduğu şeyleri anlamaya başladı.
***
Albion, bir dans adımından başkasına geçercesine bize bakıyor. Dansın bir cilvesinden ötekine dönerken istikrarına aldırmıyormuş üzere aldırıyor. Savuracağı, göstereceği hiçbir kılık kıyafet yok. Üryan…
***
AKP’nin hükümeti ve ona biat eden bürokratlar, Türkiye Cumhuriyeti’nde yaklaşık yüzyıldır süren kılık ve stile dayalı Yasak Tiyatrosu’nu aykırısından oynayarak tekrar kazanabileceklerini umuyor. Bu umarda toplumun muhalif kısımlarının dağınık görünümleri de bir hisseye sahip. Lakin, bazen dağınık görünenler daha tertipli işler yapabiliyor. Örneğin ANAP.
***
Albion kibirsiz, hesapsız, mecbur, şenlikli!
Yıkılası kıyıcı bölücülüklerin çabucak bütün veçhelerini düşündürüyor…
O tek başınalıkta, davet ettiklerinin çokluğu, çoğalması var.