McDonalds’ı dünyanın hemen hemen her yerinde herkes bilir. Firmanın en meşhur ürünleri de hamburgerleridir. Öyle ki Big Mac Endeksi (bunu sonra uzun uzun anlatırım, temelde Big Mac üzerinden ekonomik şartları değerlendirir) adlı bir kavram bile vardır. Peki McDonalds’ın temel işi hamburger satmak mıdır? Ya da KFC’nin? Starbucks sadece kahveci midir?
McDonalds’ı McDonalds yapan isimlerden olan Ray Kroc ile ilgili olarak anlatılan bir öykü, aslında durumun pek de o denli hamburger satarak kurulmuş bir imparatorluk olmadığını gösteriyor. 1974 yılında geçen olayda bir küme Teksas Üniversitesi İşletme Kısmı doktora öğrencisi, konuşma yapmak için okula gelen Ray Kroc’la konuşma sonrası bir şeyler içip sohbet etmektedirler. Ray öğrencilere “Ben ne işindeyim?” diye sorar. Öğrenciler ise adamın kendileriyle dalga geçtiğini düşünüp gülüşürler. Ray ise ciddiyetini bozmadan sorusunu tekrarlar. Öğrencilerden biri de “Dünyada senin hamburger işi yaptığını bilmeyen mi var?” diye karşılık verir. Ray de “Böyle düşündüğünüzü biliyordum. Bayanlar ve baylar, ben hamburger işi değil, emlak işi yapıyorum“ diye karşılık verir. Pekala neden bu türlü demiştir?
McDonalds bugün milyarlarca dolarlık net kârının yaklaşık %80’ini sahip olduğu mülklerden elde ettiği kira gelirleri ve franchising’le sağlıyor.
ABD başta olmak üzere dünyanın her yerinde epeyce bedelli bölgelerde McDonalds restoranları görmek mümkün oluyor. Benzeri bir durum öteki süratli yemek ve içecek üreticileri için de geçerli. KFC, Pizza Hut, Taco Bell gibi üç devin sahibi olan Yum! Brands, 155’ten fazla ülkede 54 binin üzerinde restoranın sahibidir. Bütün bu gayrimenkul yatırımlarının dönüşü firmalar için hayli değerli bir gelir kapısıdır.
Gelin, bu durumun sebeplerine bakalım:
Öncelikle franchising nedir, onu bir anlayalım:
Çok kolay tarifiyle franchising, aşikâr bir bedel karşılığında bir markanın kullanılabilmesidir. Burada franchise alan kişinin yapabilecekleri kısıtlıdır, markanın belirlediği biçimde hareket eder. Karşılığında da markanın gücünü kullanır.
Pratikte ise bu iş çok daha karmaşıktır. Bir marka, franchise vereceği vakit ince eleyip sık dokur ve ona nazaran markasını kullanmanıza müsaade verir. Dünyanın parasını da dökseniz markanın bilinirliğine ve imajına ziyan verecek bir lokasyonda şube açmanıza müsaade vermezler. Pek çok franchise ayrıyeten dükkanınızın nasıl olması gerektiği konusunda da kısıtlamalar koyar, hatta direkt kendi mimarını görevlendirir.
Büyük zincirler genel olarak bir franchise açılacağı vakit orada bulunan gayrimenkulleri kendi bünyelerinde satın alırlar. Sonra da franchise alan bireye bu gayrimenkulü kiralama yoluna sarfiyatlar. Yani marka lisansı, pazarlama, reklam üzere fiyatlara ek olarak franchise veren firma bir de kira geliri alma yoluna gitmiş olur.
Her firmanın farklı stratejileri bulunuyor.
McDonalds genel olarak mümkün olan her fırsatta franchise’larının bulunduğu arazileri ya da binaları satın alıyor. Bugün bir Big Mac yemeye gittiğinizde o restoran binası %70 ihtimalle firmaya aittir. Geri kalanı da AVM vs. gibi yerlerdeki uzun süreli kiralık dükkanlardır.
Starbucks ise daha farklı bir strateji izleyen bir firma. Bir yere site yapılacak, AVM dikilecek, yatırım gidecek vs. ise orada göreceğiniz ilk firmalardan biri Starbucks’tır. Bugün İstanbul’da ya da diğer büyük şehirlerde soylulaştırma (dar gelirlilerin yaşadığı yerlere daha üst sınıfın yerleşmeye başlamasıyla yerel ahalinin uzaklaştırılması) yapılmaya başlanan her yere önce bir Starbucks gider, sonra diğer dükkanlar onu takip eder. Tabii ki Starbucks önemli merkezlerden de uzak durmaz, o ayrı. (Starbucks’ın bir de bankacılık tarafı var ki o başlı başına bir yazı konusu olur.)
İşin bir diğer dikkat çeken tarafı ise neredeyse bütün zincirlerin gelecek planlarında mağaza sayısını franchise şubeler üzerinden arttırmak var. Yani bu firmalar gelecekte gayrimenkül kesimine daha da fazla yüklenme yoluna gidecekler. Yani gelecekte bu “yiyecek-içecek devleri”, yalnızca kiracılarının kiraları çıkarmasını sağlayan birer gayrimenkul firmasına dönüşebilir.