T24 Yaşam
Suudi Arabistan’ın çölde inşa edeceği kent Neom’un birinci tasarım görselleri yayımlandı. Tebük Çölü’nü kesen ışıl ışıl, aynalı, trilyon dolarlık bir kanal oluşturuluyor. İnternet sitesine nazaran uzunluğu 170 kilometreyi aşan kentin 9 milyondan fazla şahsa konut sahipliği yapması planlanıyor.
Oksijen Gazetesi’nde yer alan habere nazaran The Financial Times’ın mimari yazarı Edwin Heathcote, Suudi Arabistan’ın en az 500 milyar dolar bütçeyle inşa edeceği 170 kilometre uzunluğundaki “akıllı kent Neom’u anlattı: İçinde yaşadığımız çağı bundan daha uygun anlatacak bir simge bulmak zor
Heatchote’un yazısının devamı şöyle:
“1969 yılında İtalya’daki radikal bir mimarlar topluluğu daima yapıda bir kent planı teklif etmişti. Arizona Çölü’nü kesen beyaz, ızgaralı bir duvar formundaydı ve kendi kendine yetecek formda tasarlanan kentin çizimindeki her çizgi bir mil genişliğe karşılık geliyordu. Benzerlikler bariz. Gerçi Superstudio’nun tasarımı gerçek bir teklif değil bir provokasyondu. Modernizmin bağlamdan kopukluğunu mimari bir hicivle alaya alıyordu. Fakat tıpkı Stanley Kubrick’in 2001: Uzay Yolu Macerası sinemasındaki iç yerler ve Andrey Tarkovski’nin Solaris’indeki gizemli, uzaylıları andıran yapay tabiat üzere, tasarım görsel açıdan o denli cezbediciydi ki kültürel hafızamıza giriverdi ve özü prestijiyle distopik bir tasarımken ütopik bir fetişe dönüştü.
Neom bu olgunun en uç ve çağdaş tezahürü. Yaşama elverişsiz bir çölün ortasında heyeti, duvar olarak tasarlanmış, hava geçirmez ve lakin teknoloji sayesinde yaşanır kılınmış bir kent. Aynalı duvarları otoyol polislerinin aynalı güneş gözlükleri üzere dışa kapalı, tabirsiz ve tekinsiz. Görünümün hoşluğunu yansıtma argümanında. Mimari oyunbozanlığın tepesi. Mega-kent estetiği konusunda sorumluluk almak istemeyen tasarımcılardan bir nevi misyon ihmali.
Adeta yeni Babil
İçerisi ise elbette pastoral bir tekno-ütopya olarak gösteriliyor. Ağaç ve yapraklardan oluşan vadisiyle adeta yeni Babil. Büyük bir çağdaş tasarım klişesi. Bina ne kadar dev, etik ne kadar bozuk olursa olsun biraz yeşillikle her şeyin üstünü örtmek mümkün.
Geleceğimizin bu türlü görüneceğini varsayabilirsiniz. Gezegenimizi yaşanmaz hale getirmek için uğraşıyoruz ve mega-zenginler şimdiden uzay kolonilerinin hayalini kuruyor. Ekstrem bir ortamı beşerler için inançlı hale getirme konusunda bir nevi idman sayılabilir.
Ne kadar akıl dışı görünürse görünsün farklı şeyler de yok değil. Sevdiğim bir fıkra vardır: Seyyahın biri kırsalda gezerken kaybolunca karşılaştığı çiftçiye kente nasıl gideceğini sorar. Çiftçi bir an durduktan sonra “Buradan oraya gidemezsin” der. Gezegen açısından bakınca Neom da tıpkı durumda. Geleceğin kentini kurmak için çölden yola çıkılmaz.
Ancak harap olmuş bir dünya için tahlil denemesi olarak bakınca kendine nazaran bir pahası var, elbette inşası sırasındaki muazzam karbon ayak izini saymazsak.
Otomobil yok
Bazı ögeler hakikaten radikal. Plana nazaran arabasız bir kent olacak ve beşerler bir ucundan başkasına trenle taşınacak. Pekala güçlü Suudiler otomobillerini bırakıp trende, kentin işlerini gören göçmen çalışanlarla yan yana oturur mu nitekim? Elbette hayır. Hava taksisi olarak kullanılacak helikopterler, teslimat İHA’ları ve robot hizmetliler üzere teknolojik oyuncaklar planlanıyor.
170 km uzunluğundaki aynalı kent Kızıl Deniz’e uzanıyor.
Neom’un büyüklüğünü kavramak sıkıntı. Duvarlar 500 metre yüksekliğinde, yani esasen haddeden geçirilmiş dikey bir kent. Şu ana kadarki görsellerde alımlı bir baştan savma hava var; Los Angeles merkezli Morphosis’e ilişkin olduğu bildirilen dizaynlar bir vakitler fütüristik mimarisiyle radikal görünürken şimdilerde üçüncü sınıf Çin kentlerindeki lüks alışveriş merkezlerine benziyor. Distopik Mevt Yıldızı’nı andıran manzaraları, kıyamet sonrası inançlı kentlere has Apartheid mimarisi ve enayi yatırımcıları avlamayı hedefleyen süslü püslü, gerçekçi görünmeyen iş ve ticaret bölgesiyle Neom’un baş döndürücü bir tekno-iyimserlik atılımı olduğu söylenebilir.
Çevre krizlerine tahlil olacağı tezine rağmen Suudi petrolünün sağladığı sonsuz ücretsiz enerjiyi kullanıyor ve sonuçlarını görmezden geliyor. Lakin en büyük soru hala ortada: Kimin için? Bu türlü bir kenti kim istiyor?
Trump duvarı
Geç çağdaş devrin gerçeğe dönüşmemiş birçok totemi var: Örneğin Donald Trump’ın Meksika sonuna öreceğini söylediği duvar, Buckminster Fuller’ın Manhattan’ın üzerini kapayacak cam kubbesi ve Superstudio’nun distopik dizaynları. Neom bunlardan biri olabilir; ya da en azından kısmen gerçeğe de dönüşebilir. Kum olup gitmiş uzun ince aynalı bir kent, uzun müddettir kimsenin uğramadığı harabelerinin üzerinde dolaşan, cam silmeye programlanmış güneş güçlü İHA’lar. İçinde yaşadığımız çağı bundan daha güzel anlatacak bir simge bulmak güç.”